Sổ tay kỹ thuật nuôi giun quế

SỔ TAY KỸ THUẬT NUÔI GIUN QUẾ

Biên soạn: Nguyễn Xuân Xanh – Chuyên gia mô hình

Tài liệu này được in trong khuôn khổ dự án FLC 13-01 do Quỹ Hợp tác Địa Phương Đại sứ quán Phần Lan tài trợ.

Lời nói đầu

Giun quế đang ngày được nhiều người nông dân biết đến với khả năng tái chế phế phụ phẩm nông nghiệp, đặc biệt là phân trâu bò thành các sản phẩm hữu ích cho con người như làm thuốc, làm thức ăn cho gia súc, gia cầm, nuôi trồng thủy sản và tạo thành nguồn phân bón hữu cơ chất lượng cho cây trồng.
Giun quế dễ nuôi, đầu tư thấp, tốn ít công lao động nhưng lại có thể tạo thu nhập thường xuyên cho nông hộ thông qua sản phẩm giun tinh và phân giun.
Cuốn sổ tay này tập hợp một số thông tin cơ bản về giun quế, quy trình kỹ thuật nuôi giun quế, qua đó giúp người đọc có thể tự thực hành nuôi giun tại nông hộ, góp phần bảo vệ môi trường và nâng cao hiệu quả sản xuất.
Biên soạn cuốn sổ tay này là một hoạt động trong khuôn khổ dự án FLC 13-01: “Nâng cao năng lực bảo vệ môi trường, giảm nhẹ và thích ứng với biến đổi khí hậu tại huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ” do Quỹ Hợp tác Địa phương – Đại sứ quán Phần Lan tại Hà Nội tài trợ. Dự án chân thành cảm ơn Đại sứ quán Phần Lan đã hỗ trợ tài chính cho cuốn sách này.

 
I. Vai trò, tác dụng của giun quế
1. Vai trò, tác dụng của giun quế
Giun là loài thức ăn giàu đạm, chất lượng cao để nuôi gia súc, gia cầm và thủy hải sản, đồng thời làm giảm chi phí thức ăn chăn nuôi.
Phân giun làm thức ăn cho gia súc, gia cầm, thủy sản và là một loại phân hữu cơ thiên nhiên giàu dinh dưỡng nhất mà con người từng biết đến, đặc biệt là dùng bón cho rau, hoa cây cảnh …
Giun làm thuốc chữa nhiều loại bệnh cho con người như huyết áp, tim mạch, thần kinh, kháng ung thư, hen suyễn, sốt rét, thấp khớp, đậu mùa, thương hàn, gẫy tay chân…
Ngoài ra, giun còn được sử dụng làm thực phẩm cho người và sản xuất mỹ phẩm.
2. Tác dụng của giun trong bảo vệ môi trường
Thức ăn để nuôi giun chủ yếu sử dụng nguồn nguyên liệu sẵn có như rác hữu cơ (rau, củ, hoa quả, vỏ trái cây loại bỏ, rơm rạ, các loại bã đã ép dầu…), phân trâu, bò, dê, lợn, gà… Một tấn giun có thể tiêu hủy được 70 – 80 tấn rác hữu cơ, hoặc 50 tấn phân gia súc trong một quý.
Giun sống trong đất sẽ làm tăng độ phì nhiêu của đất. Phân giun góp phần làm giảm mức sử dụng phân hóa học, giúp cây trồng phát triển tốt, tăng khả năng chống sâu bệnh, giảm bớt việc sử dụng thuốc trừ sâu.
Chính vì vậy, nuôi giun không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà còn góp phần bảo vệ môi trường và phát triển nông nghiệp sinh thái.
II. Quy trình kỹ thuật nuôi giun quế
1. Chuẩn bị chuồng nuôi
Tùy theo điều kiện cụ thể từng nông hộ mà lựa chọn nơi nuôi, chuồng nuôi cho phù hợp.
Mặt bằng nuôi giun có thể tận dụng trong vườn nhà hoặc các bãi nuôi công nghiệp, các chuồng trại cũ bỏ không; Hoặc làm các lều lán, nhà tạm có mái che; sử dụng các vật dụng đơn giản như chum, chậu, khay gỗ, thùng xốp v..v…
Để giun phát triển tốt, chuồng giun phải đảm bảo một số yếu tố sau: đặt nơi thoáng mát, không bị ngập úng và không bị ánh sáng mặt trời chiếu trực tiếp, có nguồn nước tưới thường xuyên.
Khi xây dựng chuồng giun, nên có biện pháp ngăn ngừa các thiên địch (kiến, cóc, nhái…) và các động vật phá hoại.
2. Chuẩn bị dụng cụ
Cây chĩa 6 răng: là dụng cụ dùng để xới, thu hoạch và chăm sóc giun.
Tấm che phủ: bao tải đay, chiếu cói hoặc bạt.
Thùng tưới: Sử dụng các loại thùng có vòi sen như thùng tưới rau.
Gáo múc thức ăn: dùng các loại gáo có cán dài để múc thức ăn cho giun.
3. Chuẩn bị chất nền
Chất nền là nơi cư trú ban đầu của giun, giúp giun có điều kiện thuận lợi để phát triển. Vì vậy, khi bắt đầu nuôi hoặc sau mỗi lần thu hoạch giun và phân giun, chuẩn bị cho đợt nuôi tiếp nên rải chất nền vào ô nuôi.
Chất nền sử dụng tốt nhất là phân trâu bò cũ hoặc rơm rạ đã hoai mục. Trước khi thả giun giống 2 – 3 ngày, tiến hành rải chất nền vào ô nuôi giun, độ dày từ 10 – 20 cm. Rải xong, tưới ẩm, xới đều chất nền rồi san bằng.
4. Chuẩn bị thức ăn cho giun
Thức ăn thích hợp nhất cho giun quế là phân trâu, bò, dê, ngựa. Tuy nhiên giun nước tiểu của các gia súc trên lại không hợp với giun. Vì vậy, phân các loại gia súc trên cần được hót riêng, ngâm ủ trong thùng hoặc trong bể khoảng 3 – 5 ngày, sau đó cho nước vào đánh loãng ở dạng sền sệt rồi cho giun ăn.
Với các loại thức ăn khác như phân lợn, phân gà, rác thải hữu cơ như rau, bèo, củ, quả … ta bắt buộc phải ủ trước khi cho giun ăn.
Cách ủ: thân cây chuối, rơm rạ, rau bèo, rác hữu cơ… băm nhỏ, đem trộn lẫn với phân lợn, phân gà, chất thành đống. Lấy bao tải dứa hoặc nilon phủ kín để tránh mưa gió. Sau khi ủ khoảng 15 ngày, kiểm tra đống ủ, nếu hỗn hợp nguyên liệu ủ chưa đều ta có thể đảo cho đều, nếu nguyên liệu khô phải tưới nước. Thời gian ủ từ 30 – 45 ngày, khi đống ủ đã hoai hoàn toàn ta có thể lấy sử dụng làm thức ăn cho giun.
Mỗi ngày giun quế tiêu thụ một lượng thức ăn tương đương với trọng lượng cơ thể chúng, nên phải đảm bảo đủ lượng thức ăn cần thiết cho giun.
5. Chuẩn bị giun giống
Nên liên hệ với các trại chăn nuôi giun chuyên nghiệp để có được nguồn giống chất lượng tốt.
Khi mua giống, tốt nhất là mua ở dạng sinh khối (có lẫn cả giun bố mẹ, giun con, trứng kén giun chưa nở và cơ chất mà giun đang sống quen), để giun không bị “sốc” trong môi trường mới lạ và sinh sản nhanh.
Nguyên tắc chung khi vận chuyển giun là không để giun quá chật, tránh gây xây xát và ánh sáng chiếu vào. Giun chứa ở chỗ thông thoáng, chung với lượng chất nền nhất định.

6. Thả giun giống
Khi chuẩn bị ô chuồng xong thì thả giun giống bằng cách rải sinh khối vào theo một đường thẳng giữa ô luống đó hoặc rải giun giống thành từng đám giữa mặt luống. Khoảng 5 – 7 phút sau, giun sẽ chui hết xuống lớp sâu. Quan sát mặt luống, loại bỏ những con giun ngọ nguậy tại chỗ, không có khả năng di chuyển xuống lớp đất sâu. Đó là những mẩu giun bị thương trong quá trình gom giống, chuyên chở giống.
Mật độ thả quyết định năng suất thu hoạch. Mật độ thích hợp khoảng 8 – 12 kg giun sinh khối/m2.
Lưu ý: khi vận chuyển giun thường sợ và cuộn lại với nhau. Vì vậy trước khi thả cần đảo đều trước khi thả.

7. Che phủ luống giun
Giun thường có tập tính sống trong môi trường tối. Hễ gặp ánh sáng là giun rút sâu xuống dưới mặt luống. Che phủ mặt luống là biện pháp tạo bóng tối cho giun lên mặt luống ăn thức ăn và giao phối sinh sản cả ngày lẫn đêm. Tấm che phủ còn có tác dụng giữ độ ẩm luống nuôi.
Sau khi thả giun giống và sau mỗi lần cho ăn, lấy bao tải cũ hoặc chiếu cói rách, bìa các tông, lá chuối, lá cọ … đậy lên bề mặt ô chuồng giun để tạo bóng tối cho giun.

8. Giữ ẩm luống giun
Độ ẩm thích hợp luống nuôi là 70 %. Muốn kiểm tra độ ẩm thích hợp, lấy một nắm thức ăn hay chất nền bóp nhẹ, nếu ứa nước ở kẽ ngón tay là vừa. Nếu nước nhỏ giọt hoặc chảy thành dòng là quá ẩm. Nếu bóp chặt mà không có nước là bị khô.
Điều chỉnh độ ẩm luống giun bằng cách điều chỉnh lượng nước trong thức ăn cho phù hợp. Nếu luống giun quá ẩm cần cho ăn thức ăn khô hơn. Nếu giun quá khô cần cho ăn loảng hơn hoặc dùng ô doa tưới nước bổ sung vào luống giun.
9. Cho giun ăn và chăm sóc
Sau khi thả giun giống được 2- 3 ngày thì nên cho giun ăn. Lượng thức ăn lần đầu ước tính bằng lượng giun giống thả vào. Sau đó sẽ tiếp tục cho ăn khi thấy trên bề mặt luống đã xốp và không còn thức ăn cũ.
Khi cho ăn, giở tấm phủ và múc thức ăn cho giun. Thức ăn rải trên mặt luống thành vệt dài hoặc từng đám mỏng cách đều nhau. Lượng thức ăn tùy thuộc vào sức tiêu thụ của từng luống cụ thể và tùy mùa.
Vào mùa hè, cứ 2 – 3 ngày cho giun ăn 1 lần. Lượng thức ăn bón trên bề mặt luống dày từ 2- 3 cm.
Vào mùa đông, lượng thức ăn bón nhiều hơn, dày khoảng 5 cm và bón phủ đầy luống giun. Thời gian cho ăn cũng thưa hơn mùa hè (3 – 4 ngày cho ăn 1 lần).
Chú ý: không nên cho giun ăn khi lượng thức ăn cũ còn quá nhiều, vì lượng thức ăn bị tồn đọng phía dưới luống làm cho giun chỉ lo tập trung ăn và sống phía dưới luống mà không sống trên bề mặt. Điều này làm cho giun giảm khả năng sinh sản, năng suất nuôi giun sẽ bị giảm.
10. Bảo vệ luống giun
Hàng ngày theo dõi luống giun, nếu thấy kiến phải tiêu diệt ngay.
Chuồng giun phải được che chắn hoặc bao lưới xung quanh để tránh gà, cóc, ếch nhái, rắn mối hoặc chuột ăn giun.
Ngoài ra thật chú ý với các loại thuốc trừ sâu, hoá chất như xà phòng, nước rửa chén, muối ăn, nước giải, tro bếp… rất độc hại đối với giun, giun sẽ lập tức chết khi tiếp xúc.
Giun cũng có thể bò đi khỏi chuồng nuôi hoặc bị chết khi gặp những điều kiện bất lợi của môi trường sống như: Nhiệt độ, độ ẩm, độ pH quá cao hoặc quá thấp, trời quá nắng hoặc bị nước mưa tạt vào.
11. Nhân luống:
Sau 2 tháng lượng giun được nhân đôi, có thể tách giun để nhân luống hoặc cho gia súc, gia cầm ăn. Trước khi nhân luống 3 ngày phải cho giun ăn. Lúc này giun tập trung trên bề mặt luống, ta lấy phần trên của luống khoảng 20cm bỏ vào luống mới và tiếp tục cho luống cũ ăn cho đến khi đầy luống.
12. Thu hoạch
Tuỳ theo mục đích sử dụng của từng hộ gia đình mà chúng ta có thể lựa chọn những phương pháp thu hoạch sao cho phù hợp và hiệu quả nhất như thu hoạch bằng tay, bằng nhử mồi, bằng đe doạ, bằng ánh sáng, bằng điện…
a) Thu hoạch nhanh bằng tay
Giun thường bò lên trên mặt luống nuôi (dưới tấm phủ) để quấn nhau. Ta có thể vơ giun trên bề mặt cho vào chậu để sử dụng cho gia cầm ăn.
b) Thu hoạch bằng phương pháp thử mồi
Khi quan sát thấy luống nuôi đã hết thức ăn, ta rải 1 lượt mỏng thức ăn mới lên trên bề mặt của khối chất nền. Giun sẽ lập tức tập trung tấn công vào lượng thức ăn mới này. Theo dõi đến khi giun ăn gần hết lượng thức ăn này, mở tấm đậy và hớt lấy lớp phân trên bề mặt ta sẽ thu được rất nhiều giun.
c) Phương pháp thu hoạch bằng ánh sáng
Ta có thể sử dụng 1 tấm bạt hoặc tấm ni lông có khổ rộng trải ra trên mặt đất. Xúc phân giun và giun ở trong luống ra đổ thành đống trải đều giữa tấm bạt hoặc tấm ni lông. Dưới tác động của ánh sáng, giun sợ sẽ chui xuống bên dưới. Ta dùng tay bới lớp phân giun ở trên ngọn và hai bên thành đống gạt sang hai bên. Giun lại tiếp tục chui xuống dưới, ta lại tiếp tục bới như trên đã làm, cứ làm như vậy ta sẽ loại hết được phân giun ra và lấy được toàn bộ lượng giun ở dưới đáy.
Chúc bà con thành công!
************

Thông tin liên hệ chuyển giao kỹ thuật nuôi giun:
Công ty TNHH Nông nghiệp thông minh Hà Nội
Địa chỉ: Số 12/16, Đường Học viện Nông nghiệp Việt Nam, Trâu Quỳ, Gia Lâm, Hà Nội.
Điện thoại: 0964350428